Anderhalve maand geleden schreef ik over Amalek. Daar haalde ik een chassidische uitleg erbij:
Amalek, als historisch volk en als archetype, is de belichaming van ‘grondeloze, irrationele onverschilligheid’. Het is het cynische ‘Nou èn?’ waarmee zonder reden en zonder rede de waarheid wordt genegeerd. Daartegen heeft de rede geen weerwoord. Dàt is de aartsvijand die zowel van buitenaf als van binnenuit kan komen en de strijd daartegen is er dus een ‘van geslacht op geslacht’ (Exodus 17,16).
Nu nogmaals de vraag: waar zit Amalek?
Waar zit het?
Zeker in Hamas en soortgelijke organisaties. Niet alleen door de cynische ontkenning van een Joods bestaansrecht, als staat of als mensen, maar evengoed door eenzelfde soort cynisme naar hun eigen Palestijnse bevolking. Zonder scrupules neemt Hamas alles wat het gebruiken kan in beslag, het terrorisseert de bevolking van Gaza al jarenlang en offert die op dit moment willens en wetens op aan het militaire geweld van Israël. Geweld dat doelbewust wordt opgeroepen. Cynisme, zonder reden en zonder rede.
Maar zit eenzelfde cynisme niet ook in delen van het Israëlische leger die Palestijnen lukraak oppakt en behandelt alsof het Guantanamo Bay is? Het is minstens ironisch, maar misschien eerder cynisch, dat een historische lokatie van Amalek in de huidige Negev uitkomt, ongeveer daar waar Palestijnen nu onder mensontrerende omstandigheden worden opgesloten. Of in het bijna als vermaak opjagen en oppakken van Palestijnen op de Westbank en in het moedwillig verwoesten van huizen en boomgaarden. Ook dat vaak zonder reden en in elk geval zonder rede.
Die ‘gedachtenis aan Amalek uitroeien’ kan niet met wapengeweld en ook disciplinaire straffen lossen het cynisme niet op. Dat kan alleen door een werkelijke, mentale en concrete verandering – zeg maar: omkeer – bij Palestijnen en Israëli’s. Zolang ze het cynisme niet daadwerkelijk achter zich laten, blijven ze vastzitten in een spiraal van slachtofferschap en daderschap. Want om beurten zijn ze het beide.
Maar komt Amalek niet veel dichter bij onszelf als wij – burgers en samenleving, maar ook gelovigen en kerken – een ‘partij’ als de PVV kennelijk als normaal onderdeel van de democratische orde accepteren. Weliswaar wat lomp en vals, maar toch ook gewoon democratisch gekozen? Dan negeren we het haatzaaien, het verdelen van gemeenschappen, het liegen en het platweg overboord kiepen van plechtige beloftes. En daarachter schuilt hetzelfde cynisme dat vreemdelingen ontmenselijkt en laat opdraaien voor de nood van anderen.
Dat is gebaseerd op onlust en angst en het wakkert die gevoelens systematisch aan. Daartegen helpt geen redelijk argument en daarom kun je zo’n club ook niet benaderen als gewoon een redelijk deel van de democratische orde. Als ons parlement een ‘nepparlement’ wordt genoemd, zijn zij degenenen die dat op dit moment als eersten bewijzen.
Natuurlijk: in de kerk is ieder mens welkom, ongeacht ras, politiek. sekse, geaardheid, gezondheid, opleiding, welvaart of armoede – enzovoort. Maar dat mag geen excuus zijn om niet de rancune, de leugens en de volksmennerij bloot te leggen en af te wijzen. Wie PVV stemt blijft welkom in mijn kerk, maar diens ideeën of acties zeer zeker niet. En de kerk als instituut zou dat duidelijk moeten uitspreken en haar voorgangers en gemeenten daarin moeten ondersteunen. Wat tot op heden nog niet gebeurt.
Een vergelijking tussen de NSB in de jaren ’30 en de PVV nu gaat mank, want de tijden verschillen. Maar wat ook verschilt is dat de PVV ruim tweemaal zoveel stemmen kreeg dan de NSB ooit gelukt is. En bij dat verschil zouden alle alarmen moeten afgaan. Met zo’n ‘partij’ valt niet te onderhandelen, want die is alleen in schijn redelijk en teert in feite alleen op ressentiment en haat.
Hoe wis je dat uit?
Waar zit Amalek? Overal om ons heen en bovendien in onszelf. Want geloven we nog dat de democratie er is voor het welzijn van allen – ’tot heil de volks’ zogezegd – en niet om de meerderheid plus 1 alle macht te geven? Of geloven we gemakshalve alleen nog maar in ons persoonlijk overleven? Dat cynisme, dat nihilisme, dat ressentiment moet worden blootgelegd en afgewezen. Overal om ons heen èn in onszelf.
Hoe wis je dat uit? In de eerste plaats door menselijk te zijn. Dat wil zeggen: barmhartig, genadig, lankmoedig, groot van goedertierenheid en trouw. Woorden die in social media nooit meer langskomen en die we daarbuiten ook vergeten lijken te zijn. Maar precies op die oude woorden komt het opnieuw aan. Zoek de betekenis ervan, laat zien hoe het werkt en laat jezelf juist daardoor echt vermenselijken.
Het is vast de definitieve oplossing niet, maar Nes Ammim – ‘banier voor de volken‘ – is weer open. Het dorp zoekt weer vrijwilligers om ‘a positive impact’ te maken in Galilea. Was daar twee millennia geleden niet ook iets goeds begonnen?